تدبر در قرآن کریم
تدبر در قرآن کریم از موضوعات بسیار مهم و کلیدی درک و فهم قرآن کریم است. امّا متأسفانه مانند قرآن کریم همچنان مهجور مانده است. موضوعی که اگر جایگاه خود را در میان مسلمانان باز یابد منشأ آثار و برکات فراوانی در جامعه اسلامی خواهد شد. بسیاری از مشکلات که امت اسلامی در حال حاضر درگیر با آن است ریشه در دور ماندن از قرآن و فرهنگ غنی آن دارد.
امیرمؤمنان امام علی علیه السلام پیشاپیش در مورد دوری از قرآن به امت اسلامی اخطار داده و فرموده است: «یأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لا یبقی فیهِمْ مِنَ الْقُرانِ الاّ رَسْمُهُ»
زمانی بر مردم خواهد آمد که از قرآن در میان آنان جز نشانه ای باقی نخواهد ماند
.
آیا واقعیت غیر از این است که در جامعه اسلامی ما که بیشتر مردم باسوادند و اظهار عشق و علاقه و احترام به قرآن می کنند، تعداد زیادی از آنان هنوز قادر به خواندن قرآن نیستند و عدّه زیادی از کسانی که توان قرآن خواندن دارند به ندرت در طول سال ـ به غیر از ماه مبارک رمضان ـ قرآن می خوانند و تنها عده کمی همواره آن را تلاوت و عده کمتری در آن تدّبر می کنند؟!
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:
لا خَیرَ فی قَراءةٍ لا تَدَبُّرَ فیها یعنی در قرائتی که در آن تدبر نباشد، خیری نیست.
گاه لازم است انسان در کنج خلوت نشسته و با خود بیندیشد که نکوهش و توبیخ های مکرر قرآن از کسانی که در قرآن تدبر نمی کنند برای چیست و چرا خداوند این همه ما را بدان توجه داده است؟
در سوره مبارکه محمد صلی الله علیه و آله می خوانیم:
«اَفَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرانَ اَمْ عَلی قُلُوبٍ اَقْفالُها»
آیا در آیات قرآن نمی اندیشند؟ یا [مگر] بر دل هایشان قفل هایی نهاده شده است؟
همچنین در سوره، قمر خداوند به طور مکرر می فرماید:
وَ لَقَد یسَّرْنَا القُرانَ لِلذِّکرِ فَهَل مِنْ مُدَّکرٍ (قمر: 40، 32، 22، 17)
ما قرآن را برای یادآوری آسان ساختیم، آیا کسی هست که متذکر شود؟
امروز که مردمان دنیا به بن بست فرهنگی و اخلاقی رسیده اند و با چشمانی هراسان و نگران به دنبال یافتن روزنه امیدی برای نجات خود می گردند زمان آن فرارسیده که مسلمانان به خود آیند و برای بار دیگر به ندای غریبانه قرآن کریم که در طول قرون و اعصار همچنان به گوش می رسد لبیک گویند و با پیاده کردن قرآن در برنامه های شخصی و اجتماعی خود، الگویی قرآنی به دنیا ارائه دهند که شاید این بزرگ ترین رسالت آنان در عصر حاضر باشد
.
مفهوم تدّبر
تدّبر از ماده «دَبْر» و به معنی پشت هر چیزی است و «تدبیر» و «تدّبر» نیز به معنی ژرف اندیشی و عاقبت نگری است.
تفاوت «تدّبر» با «تفکر» این است که تفکر مربوط به بررسی علل و خصوصیات یک موجود است (مثل بررسی علل و خصوصیات رفتار یک شخص در جامعه)؛ ولی تدّبر مربوط به بررسی عواقب، نتایج و پیامدهای آن رفتار است.
با توجه به مفهوم لغوی تدّبر، مفهوم اصطلاحی این واژه نیز در حوزه قرآنی، چنین بیان شده است:
[پیگیری آیات به صورت پیاپی و پشت سر هم، همراه با تأمل در آنها و در روابط آیات با یکدیگر و یافتن روابط ناپیدای موجود در هر یک از آیات].
حاصل چنین تدبری کشف مفاهیم و معارف عظیم و لطیف قرآن کریم در زمینه علمی و نیز تأثیرپذیری روح و ایجاد صفای باطن و بصیرت یافتن انسان از فرایند این تدّبر و تأمل است؛ چرا که خداوند در قرآن با زبان فطرت که زبان همگانی انسان است با وی سخن گفته است و تا زمانی که بشر زبان فطرت خود را فراموش نکرده و از جرگه انسانیت خود را خارج نساخته باشد کلام خدا آشنای روح و جانش خواهد بود و می تواند از مفاهیم و محتوای آن بهره ها ببرد
